Błędem medycznym nazywamy zazwyczaj sytuację, gdy lekarz lub inny pracownik medyczny postąpił niezgodnie z przyjętymi zasadami wiedzy medycznej, zaniedbał należytej staranności albo dopuścił się pomyłki, w wyniku czego pacjent doznał szkody na zdrowiu. Mówiąc prościej: jest to zawiniony błąd w diagnostyce, leczeniu, zabiegu itp., którego dało się uniknąć przy należytej staranności, a który spowodował pogorszenie stanu pacjenta, powstanie nowych dolegliwości lub śmierć pacjenta. Przykłady błędów medycznych to np.: postawienie błędnej diagnozy pomimo dostępnych prawidłowych wyników badań, pomylenie pacjentów lub stron ciała przy operacji, pozostawienie narzędzia chirurgicznego w ciele pacjenta, zastosowanie niewłaściwej terapii lub leków, zignorowanie objawów wymagających interwencji itp.

Pacjent (lub jego rodzina, gdy pacjent zmarł) może żądać odszkodowania, jeśli wskutek takiego błędu doznał szkody. Szkodą może być zarówno uszczerbek na zdrowiu (dodatkowe obrażenia, powikłania, trwałe pogorszenie stanu), jak i szkoda majątkowa (koszty poprawiania skutków błędu, dodatkowego leczenia, rehabilitacji, utracone dochody z powodu przedłużonej choroby). Należy podkreślić, że nie każdy nieudany zabieg czy komplikacja oznacza błąd – medycyna wiąże się z ryzykiem i czasem negatywny skutek wystąpi mimo prawidłowego leczenia. Podstawą odpowiedzialności jest wina – trzeba wykazać, że lekarz/szpital postąpił nieprawidłowo. Jeśli jednak błąd i wina wystąpiły, pacjent ma prawo dochodzić pełnej rekompensaty tak, jak przy innych szkodach na osobie.

Osoba poszkodowana przez błąd medyczny (lub jej najbliżsi, jeśli ofiara błędu zmarła) może dochodzić podobnych świadczeń, jak ofiary wypadków, a więc:

• Odszkodowania za poniesione koszty – zwrot wszelkich wydatków, które były skutkiem błędu. Najczęściej będą to koszty dalszego leczenia i rehabilitacji (np. jeśli trzeba było naprawiać skutki błędu w innej placówce, przeprowadzić dodatkowe operacje, kupować leki, sprzęt ortopedyczny, itp.), koszty opieki, dojazdów do lekarzy, specjalnej diety, adaptacji mieszkania do potrzeb chorego itp. Jeżeli w wyniku błędu doszło do uszkodzenia ciała, to zastosowanie mają te same przepisy co przy wypadkach (art. 444 k.c.), więc katalog kosztów podlegających zwrotowi jest szeroki.
• Zadośćuczynienia za doznaną krzywdę – czyli rekompensaty za ból, cierpienie fizyczne i psychiczne, utratę zdrowia, stres związany z komplikacjami itp. Np. pacjent, u którego błąd spowodował trwałe kalectwo lub znaczne pogorszenie stanu zdrowia, ma prawo żądać wysokiego zadośćuczynienia za krzywdę.
• Renty – jeśli wskutek błędu medycznego poszkodowany stał się niezdolny do pracy lub zwiększyły się jego potrzeby (np. konieczność stałej opieki, rehabilitacji), może domagać się renty uzupełniającej (wyrównującej utracone dochody) lub renty na zwiększone potrzeby – analogicznie jak w sprawach powypadkowych.
• Odszkodowania za szkody na mieniu – zdarza się, że w wyniku zdarzenia medycznego pacjent poniósł też jakieś straty materialne (choćby zniszczone rzeczy osobiste podczas zabiegu). Takie straty również można uwzględnić.
• Zwrot utraconych zarobków – jeżeli błąd spowodował wydłużenie niezdolności do pracy lub konieczność porzucenia pracy, poszkodowany może żądać rekompensaty za utracone wynagrodzenie (podobnie jak przy wypadku – różnica między tym, co by zarobił, a zarobił faktycznie).
• Świadczenia dla rodziny w razie śmierci pacjenta – niestety, skutki błędów medycznych bywają tragiczne. Jeśli pacjent zmarł wskutek błędu, jego bliscy mogą występować z takimi roszczeniami jak: zwrot kosztów leczenia i pogrzebu, renta alimentacyjna, stosowne odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej rodziny oraz zadośćuczynienie za krzywdę po stracie bliskiego (art. 446 k.c.). Są to analogiczne roszczenia jak przy ofiarach wypadków śmiertelnych.

Wysokość poszczególnych świadczeń będzie zależała od skali negatywnych następstw błędu. Często w sprawach medycznych zadośćuczynienia są bardzo wysokie, ponieważ błędy prowadzą do poważnych uszczerbków na zdrowiu. Sąd lub ubezpieczyciel ocenia cały zakres szkody – od dodatkowych kosztów leczenia po cierpienia pacjenta – i na tej podstawie ustala kwotę należną poszkodowanemu.

To zależy od okoliczności, ale w praktyce większość roszczeń kieruje się przeciwko placówce medycznej (szpitalowi, klinice) jako podmiotowi udzielającemu świadczeń zdrowotnych. Zgodnie z zasadą prawa cywilnego, jeśli pacjent został poszkodowany przez personel medyczny w trakcie leczenia w danej placówce, to odpowiedzialność ponosi podmiot leczniczy (np. szpital) jako pracodawca swoich lekarzy na zasadzie ryzyka lub na zasadzie winy (art. 430 k.c. – odpowiedzialność za podwładnego). Innymi słowy, jeżeli błąd popełnił lekarz będący członkiem zespołu szpitala, pozew kieruje się przeciwko szpitalowi (oraz jego ubezpieczycielowi OC).

Lekarz indywidualnie odpowiada przede wszystkim wtedy, gdy świadczy usługi medyczne samodzielnie (np. w prywatnym gabinecie, jako przedsiębiorca) albo gdy błąd wynikał z jego działań niezwiązanych z zatrudnieniem w szpitalu. Wówczas roszczenia kieruje się bezpośrednio przeciw lekarzowi (oraz jego ubezpieczycielowi, bo lekarze wykonujący zawód muszą posiadać OC). Często jednak granica nie jest od razu oczywista – np. w przypadku zabiegu w szpitalu błędy mogły popełnić zarówno lekarz, jak i system organizacyjny szpitala. Dlatego na etapie dochodzenia roszczeń często pozywa się łącznie szpital i lekarza, a ubezpieczycielami obu są towarzystwa ubezpieczeń (szpital ma polisę OC placówki medycznej, lekarz – obowiązkowe OC lekarza). Najczęściej ciężar wypłaty i tak poniesie ubezpieczyciel szpitala, a indywidualna odpowiedzialność lekarza jest „subsydiarna”.

Z punktu widzenia pacjenta najważniejsze jest, by wskazać w pozwie (lub zgłoszeniu szkody) właściwy podmiot. Jeśli nie mamy pewności – można wskazać obu. Trzeba również wykazać związek przyczynowy między błędem a szkodą – czyli że konkretne działanie lub zaniechanie lekarza spowodowało określony uszczerbek u pacjenta.

Sprawy o błędy medyczne należą do trudnych, głównie z uwagi na skomplikowany charakter medycyny i konieczność oparcia się na opiniach biegłych lekarzy. Podstawowe kroki w gromadzeniu dowodów to:

• Dokumentacja medyczna: Należy zdobyć pełną dokumentację leczenia pacjenta z danego okresu (historie choroby, wyniki badań, opisy zabiegów, karty informacyjne ze szpitala, itp.). Pacjent ma prawo żądać wydania kopii swojej dokumentacji medycznej od szpitala czy przychodni – jest to zwykle pierwszy krok. Analiza dokumentacji często ujawnia potencjalne nieprawidłowości (np. brak wykonania jakiegoś badania, opóźnienie w interwencji, itp.).
• Opinia medyczna/biegły: Kluczowym dowodem w sprawie błędu medycznego jest opinia niezależnego eksperta z zakresu medycyny. Na etapie przedsądowym można zasięgnąć prywatnej opinii lekarza specjalisty, który oceni czy doszło do błędu. W postępowaniu sądowym powoływany jest biegły sądowy odpowiedniej specjalności, który wydaje opinię dla sądu. Opinia powinna odpowiadać na pytania, czy postępowanie lekarzy odbiegało od standardów i czy to spowodowało szkodę pacjenta. Bez opinii biegłego udowodnienie błędu jest praktycznie niemożliwe, ponieważ ocena działania lekarza wymaga wiadomości specjalnych.
• Zeznania świadków: Jeśli są świadkowie zdarzenia (np. członkowie rodziny obecni przy rozmowach z lekarzami, inni pacjenci, personel), ich zeznania mogą wesprzeć ustalenie faktów – np. co powiedziano pacjentowi, jak reagowano na objawy. Często jednak w sprawach medycznych świadkami są głównie sami lekarze i pielęgniarki (czyli osoby potencjalnie zainteresowane wynikiem sprawy), stąd ich zeznania trzeba konfrontować z dokumentacją i opinią biegłych.
• Inne dokumenty: Przydatne mogą być np. protokoły z postępowań – jeżeli sprawa była zgłaszana do prokuratury (błąd medyczny może stanowić przestępstwo narażenia życia lub zdrowia pacjenta), to ustalenia z postępowania karnego mogą posłużyć w sprawie cywilnej o odszkodowanie. Istnieją też Wojewódzkie Komisje ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych – jeśli przypadek trafił przed taką komisję i zapadło orzeczenie o zdarzeniu medycznym, będzie to silny dowód potwierdzający błąd.

Należy przygotować się na to, że udowodnienie błędu medycznego wymaga czasu i zaangażowania ekspertów. Kluczowe jest wykazanie trzech elementów: błędu (nienależytego działania), szkody u pacjenta oraz związku przyczynowego między nimi. Gdy te elementy zostaną poparte dowodami (zwłaszcza opinią biegłego potwierdzającą, że błąd spowodował szkodę), droga do uzyskania odszkodowania staje się otwarta – zazwyczaj ubezpieczyciel placówki medycznej wypłaca wówczas stosowne kwoty, ewentualnie sąd zasądza je wyrokiem.

Procedura dochodzenia roszczeń za błąd medyczny może przebiegać na kilka sposobów:

• Bezpośrednio do ubezpieczyciela: Szpitale i lekarze mają polisy OC, dlatego często pierwszym krokiem jest wystosowanie wezwania do zapłaty lub zgłoszenia szkody bezpośrednio do ubezpieczyciela placówki medycznej/lekarza. Wezwanie takie powinno opisywać zdarzenie, na czym polegał błąd, jakie szkody wyrządził i jakiej kwoty odszkodowania/zadośćuczynienia się domagamy. Ubezpieczyciel ma 30 dni na ustosunkowanie się. Jeśli sprawa jest oczywista i dobrze udokumentowana (np. jest orzeczenie komisji lub wyrok karny skazujący lekarza), towarzystwo może zaproponować ugodę i wypłatę pewnej kwoty. Często jednak w poważnych sprawach medycznych ubezpieczyciele odmawiają uznania roszczeń na etapie przedsądowym – wtedy pozostaje droga sądowa.
• Fundusz Kompensacyjny Zdarzeń Medycznych: Został utworzony w celu zapewnienia pacjentom szybkiej i pozasądowej rekompensaty finansowej za szkody doznane podczas pobytu w szpitalu. Świadczenie może być przyznane w przypadku uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, zakażenia szpitalnego, śmierci pacjenta.​ W przypadku śmierci pacjenta, o świadczenie mogą ubiegać się członkowie jego rodziny, tacy jak dzieci, rodzice, małżonek lub partner życiowy.​ Wysokość świadczenia: do 222 800 zł dla poszkodowanego pacjenta, do 111 400 zł dla każdej uprawnionej osoby w przypadku śmierci pacjenta.
• Pozew cywilny do sądu: Jest to najbardziej formalna, lecz często niezbędna droga w przypadku poważnych roszczeń. Pacjent wnosi pozew przeciwko szpitalowi/lekarzowi (z reguły wskazując też ubezpieczyciela, który wstępuje do sprawy). W pozwie precyzujemy żądania (kwoty odszkodowania, zadośćuczynienia, renty) i opisujemy okoliczności błędu. Dalej sprawa toczy się jak typowy proces o odszkodowanie – sąd przeprowadza postępowanie dowodowe (dokumenty, świadkowie, biegli). Sprawy medyczne potrafią trwać kilka lat ze względu na konieczność uzyskania opinii i często ich uzupełnień. Jeśli jednak dowody są mocne, efekt może być bardzo korzystny finansowo dla poszkodowanego (wysokie zadośćuczynienie + pokrycie wszystkich strat). Warto mieć w takim procesie profesjonalnego pełnomocnika, bo szpital i ubezpieczyciel na pewno będą korzystać z usług swoich prawników.

Podsumowując, dochodzenie odszkodowania za błąd medyczny bywa długotrwałe i wymagające, ale nie należy się zniechęcać. Warto skonsultować przypadek z prawnikiem specjalizującym się w prawie medycznym, by ocenić szanse i strategię (np. czy próbować komisji, czy od razu iść do sądu). Jeśli mamy solidne dowody na błąd i jego skutki, cierpliwe dochodzenie swoich praw może zakończyć się uzyskaniem znacznej rekompensaty za doznaną krzywdę i straty.