Osoba poszkodowana w wypadku drogowym, która nie ponosi winy za spowodowanie zdarzenia, może domagać się od odpowiedzialnego sprawcy (a w praktyce od jego ubezpieczyciela OC) szeregu świadczeń odszkodowawczych. W zależności od okoliczności, katalog roszczeń obejmuje m.in.:

• Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę – jednorazowa kwota pieniężna mająca złagodzić cierpienia fizyczne i psychiczne ofiary wypadku (ból, trauma, utrata komfortu życia).
• Odszkodowanie za szkody na osobie – zwrot wszelkich kosztów leczenia i rehabilitacji (wizyty lekarskie, operacje, leki, dojazdy do placówek medycznych, zabiegi fizjoterapii itp.), kosztów opieki nad poszkodowanym (np. wynajęcie opiekuna, pomoc domowa, specjalna dieta), a także innych wydatków wynikłych z wypadku (np. adaptacja mieszkania lub pojazdu do potrzeb osoby niepełnosprawnej, zakup sprzętu ortopedycznego).
• Zwrot utraconych dochodów – wyrównanie utraty zarobków, jakie poszkodowany poniósł wskutek wypadku (np. z powodu niezdolności do pracy podczas leczenia). Oblicza się to jako różnicę między dochodem, jaki poszkodowany by osiągnął, gdyby nie doszło do wypadku, a dochodem faktycznie uzyskanym po wypadku.
• Renta uzupełniająca (wyrównawcza) – comiesięczne świadczenie przyznawane, gdy poszkodowany doznał trwałej lub długotrwałej niezdolności do pracy zarobkowej bądź obniżenia sprawności do pracy. Renta ma na celu wyrównanie utraconych na przyszłość zarobków – np. jeśli poszkodowany może zarabiać mniej niż przed wypadkiem albo w ogóle nie może podjąć pracy, sprawca (ubezpieczyciel) pokrywa tę różnicę w formie renty.
• Renta na zwiększone potrzeby – okresowe (np. miesięczne) świadczenie pokrywające dodatkowe stałe wydatki wynikłe z uszczerbku na zdrowiu, np. koszty stałej rehabilitacji, specjalistycznej opieki medycznej, zakupu leków i środków pomocniczych, specjalnej diety, dojazdów na zabiegi itp.
• Odszkodowanie za szkody materialne – jeśli w wyniku wypadku doszło do zniszczenia lub uszkodzenia mienia poszkodowanego (np. samochodu, telefonu, okularów, ubrania), poszkodowany może żądać pokrycia kosztów naprawy lub odszkodowania odpowiadającego wartości zniszczonych przedmiotów.
• Koszty prawnika – w rozsądnym zakresie sprawca (ubezpieczyciel) powinien także zwrócić niezbędne koszty pomocy prawnej, jeżeli dochodzenie roszczeń wymagało skorzystania z usług adwokata lub radcy prawnego.

Warto zaznaczyć, że powyższe roszczenia mogą przysługiwać łącznie. Przykładowo poszkodowany w poważnym wypadku samochodowym może jednocześnie otrzymać: zadośćuczynienie za ból i cierpienie, odszkodowanie za koszty leczenia, zwrot utraconej pensji za czas choroby oraz miesięczną rentę, jeśli nie odzyska pełnej zdolności do pracy. Wszystkie te świadczenia łącznie mają na celu przywrócenie poszkodowanemu sytuacji życiowej zbliżonej do tej sprzed wypadku (przynajmniej pod względem finansowym i zdrowotnym).

Aby uzyskać należne świadczenia, należy przejść przez procedurę likwidacji szkody w towarzystwie ubezpieczeniowym sprawcy. Wygląda to następująco:

1. Zgromadzenie informacji o sprawcy i jego ubezpieczycielu: Po wypadku bardzo ważne jest ustalenie, kto spowodował zdarzenie oraz w jakim towarzystwie ubezpieczeniowym posiada on polisę OC. Dane sprawcy (imię, nazwisko, adres, numer rejestracyjny pojazdu) oraz numer polisy OC i nazwę ubezpieczyciela zazwyczaj spisuje policja w protokole powypadkowym. Jeżeli na miejsce nie wzywano policji (np. szkoda bez ofiar), warto spisać wspólne oświadczenie o okolicznościach wypadku, zawierające informacje o polisie OC sprawcy. Gdy sprawca zbiegł lub nie posiada dokumentów, ustalenie ubezpieczyciela można przeprowadzić poprzez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (bazę OC komunikacyjnego) – np. wprowadzając numer rejestracyjny pojazdu sprawcy na stronie UFG.
2. Zgłoszenie szkody do ubezpieczyciela: Mając dane polisy OC sprawcy, następnym krokiem jest formalne zgłoszenie roszczeń do zakładu ubezpieczeń. Należy skontaktować się z ubezpieczycielem sprawcy (telefonicznie, online lub listownie) i złożyć wniosek o wypłatę odszkodowania. W zgłoszeniu opisujemy okoliczności wypadku, wskazujemy sprawcę i poszkodowanych oraz precyzujemy, jakich świadczeń żądamy (zadośćuczynienie, zwrot kosztów, itd.). Warto od razu przedstawić posiadane dowody (np. kopię protokołu policyjnego, zdjęcia z miejsca zdarzenia) lub informacji o świadkach.
3. Przygotowanie dokumentacji szkody: Ubezpieczyciel będzie wymagał przedstawienia dokumentów potwierdzających zarówno winę sprawcy, jak i wysokość szkód. Należy więc zebrać wszelkie dokumenty medyczne dotyczące obrażeń (karty informacyjne ze szpitala, wyniki badań, zaświadczenia lekarskie), rachunki i faktury za leczenie, rehabilitację, leki, dojazdy, naprawy itp., a także dokumenty finansowe wykazujące utracone zarobki (np. zaświadczenie od pracodawcy o utraconym wynagrodzeniu w okresie choroby, dokumentacja dotycząca działalności gospodarczej, jeśli poszkodowany ją prowadził). Im pełniejsza dokumentacja, tym sprawniej ubezpieczyciel oceni roszczenia.
4. Postępowanie likwidacyjne i decyzja ubezpieczyciela: Po zgłoszeniu szkody ubezpieczyciel rozpoczyna tzw. postępowanie likwidacyjne. Może on powołać własnych rzeczoznawców lub lekarzy orzeczników do oceny uszczerbku na zdrowiu. Poszkodowany powinien współpracować – np. stawić się na badanie lekarskie, udzielać dodatkowych informacji. Ubezpieczyciel ma ustawowo określony czas na wydanie decyzji (o terminach piszemy poniżej). W wyniku postępowania ubezpieczyciel albo uznaje roszczenia i wypłaca odszkodowanie/zadośćuczynienie, albo odmawia wypłaty (całości lub części świadczeń) – wtedy konieczne może być odwołanie lub skierowanie sprawy do sądu.

W praktyce uzyskanie odszkodowania z OC sprawcy zaczyna się na miejscu wypadku (zbieranie informacji, dowodów), a kończy wypłatą przez firmę ubezpieczeniową. Ważne jest, aby dopilnować terminowego zgłoszenia roszczeń i kompletności dokumentów – to zwiększy szanse na szybkie i pełne zaspokojenie naszych żądań. W skomplikowanych sprawach lub przy poważnych obrażeniach warto rozważyć skorzystanie z pomocy prawnej, ale formalnie można przeprowadzić procedurę samodzielnie.

Kluczowe znaczenie ma rzetelna dokumentacja potwierdzająca okoliczności wypadku oraz zakres doznanych szkód. Do najważniejszych dokumentów należą:

• Protokół policyjny lub notatka urzędowa z miejsca wypadku – jeśli na miejscu była policja. Dokument ten opisuje przebieg zdarzenia, wskazuje sprawcę według ustaleń funkcjonariuszy oraz zawiera dane uczestników i świadków.
• Oświadczenie sprawcy wypadku – jeśli policja nie była wzywana, pisemne oświadczenie podpisane przez sprawcę, w którym przyznaje się on do spowodowania zdarzenia, opisuje jego przebieg oraz podaje swoje dane i dane polisy OC.
• Dokumentacja medyczna – wszelkie dokumenty dotyczące obrażeń ciała poszkodowanego: karty informacyjne ze szpitala, diagnozy lekarskie, opisy przebiegu leczenia, wyniki badań diagnostycznych (RTG, MRI itp.), zaświadczenia o zakończeniu leczenia lub rehabilitacji, orzeczenia o procentowym uszczerbku na zdrowiu, recepty.
• Rachunki i faktury – potwierdzające wydatki poniesione w związku z wypadkiem: faktury za leki, sprzęt medyczny, rehabilitację, dojazdy taksówką lub prywatnym samochodem na leczenie, koszty opieki nad poszkodowanym, koszty adaptacji mieszkania, itp. Zachowanie dowodów zapłaty jest istotne, by udokumentować wysokość szkody finansowej.
• Zaświadczenie o utracie dochodu – jeżeli wskutek wypadku poszkodowany nie mógł pracować i stracił wynagrodzenie. Pracownik może uzyskać od pracodawcy zaświadczenie o dochodzie utraconym za okres nieobecności (zwolnienia lekarskiego). Osoby prowadzące działalność gospodarczą mogą przedstawić np. rozliczenia finansowe, które obrazują spadek przychodów spowodowany wypadkiem.
• Dokumenty potwierdzające naprawę lub wartość mienia – jeśli dochodzimy odszkodowania za zniszczone rzeczy (np. samochód, ubranie, laptop), przydatne będą kosztorysy napraw, faktury za naprawę, wyceny rzeczoznawców lub paragony zakupu rzeczy celem wykazania jej wartości przed zniszczeniem.
• Inne dowody – np. zdjęcia z miejsca wypadku i uszkodzonych przedmiotów, nagrania z kamer (jeśli są dostępne), pisemne oświadczenia świadków zdarzenia.

Kompletna dokumentacja przyspieszy proces likwidacji szkody i ułatwi ubezpieczycielowi podjęcie decyzji. W razie braków dokumentacyjnych, ubezpieczyciel zwykle wezwie do ich uzupełnienia – warto wtedy szybko dostarczyć brakujące dokumenty.

Tak. Odszkodowanie z polisy OC sprawcy wypadku komunikacyjnego przysługuje wszystkim osobom poszkodowanym, które nie zawiniły w spowodowaniu zdarzenia – niezależnie od tego, czy były kierowcami, pasażerami, rowerzystami czy pieszymi. Co ważne, nawet pasażer podróżujący z kierowcą, który jest wyłącznym sprawcą wypadku, ma prawo dochodzić odszkodowania z OC tego kierowcy. Ubezpieczyciel sprawcy nie może odmówić wypłaty tylko dlatego, że poszkodowany jechał w pojeździe sprawcy – w świetle prawa taki pasażer jest „osobą trzecią” uprawnioną do odszkodowania z obowiązkowego OC kierowcy.

Przykłady: jeśli jako pasażer doznałeś obrażeń w wypadku, który spowodował kierowca auta, którym jechałeś – możesz żądać świadczeń od jego ubezpieczyciela OC. Jeśli potrącił Cię samochód jako pieszego lub rowerzystę – również kierujesz roszczenia do ubezpieczyciela sprawcy (kierowcy). Jedynym ograniczeniem jest ustalenie, że dana osoba rzeczywiście jest poszkodowanym, a nie sprawcą. W razie wątpliwości co do winy (np. pieszy wtargnął na jezdnię), ubezpieczyciel ocenia, w jakim stopniu poszkodowany przyczynił się do zdarzenia – może to zmniejszyć wysokość świadczeń, ale nie wyklucza samo w sobie prawa do odszkodowania (patrz następne pytanie).

Brak ubezpieczenia OC u sprawcy wypadku czy też nieustalenie tożsamości sprawcy (ucieczka z miejsca zdarzenia, gdy nie można go złapać) nie oznacza, że poszkodowany zostaje bez pomocy. W takich sytuacjach działa Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG) – instytucja, która wypłaca odszkodowania ofiarom wypadków spowodowanych przez nieubezpieczonych lub nieznanych sprawców. Procedura uzyskania odszkodowania z UFG wygląda podobnie jak przy zwykłym roszczeniu z OC, z tą różnicą, że:

• Zgłoszenia roszczeń do UFG dokonuje się za pośrednictwem dowolnego zakładu ubezpieczeń oferującego ubezpieczenia OC komunikacyjne. Poszkodowany składa wniosek o odszkodowanie (podając okoliczności wypadku, dowody, dokumenty medyczne itp.) w wybranym towarzystwie ubezpieczeniowym, a to towarzystwo przekazuje sprawę do UFG i reprezentuje Fundusz w procesie likwidacji szkody.
• UFG po zbadaniu sprawy wypłaci poszkodowanemu należne świadczenia (zadośćuczynienie, zwrot kosztów, renty itp.), podobnie jak zrobiłby to ubezpieczyciel sprawcy. 
• Po wypłacie świadczeń poszkodowanemu UFG będzie dochodził zwrotu wypłaconych kwot od nieubezpieczonego sprawcy (regres), ale to już wewnętrzna sprawa między Funduszem a sprawcą – poszkodowanego nie obciąża to w żaden sposób.

Jeśli więc okaże się, że sprawca nie miał OC lub nie został ustalony, niezwłocznie zgłoś szkodę do jednego z ubezpieczycieli (np. swojego ubezpieczyciela OC, jeśli masz pojazd, lub innego dowolnie wybranego). Dalsze postępowanie przebiega we współpracy z UFG. Dla poszkodowanego efektem finalnym powinna być wypłata należnych świadczeń, tak jak przy standardowym postępowaniu.

Zasadniczo sprawca wypadku drogowego nie ma prawa do odszkodowania z polisy OC, którą sam wykupił – to ubezpieczenie chroni tylko osoby poszkodowane przez sprawcę. Jeśli więc spowodowałeś wypadek, Twoje OC pokryje szkody innych osób, ale Twoje własne szkody nie zostaną z tej polisy pokryte. Istnieje jednak kilka możliwości uzyskania świadczeń przez sprawcę:

• Własne ubezpieczenie Autocasco (AC): Jeśli miałeś wykupioną polisę AC (dobrowolne ubezpieczenie autocasco), możesz otrzymać odszkodowanie za zniszczenia swojego pojazdu nawet, gdy sam byłeś winny kolizji. AC pokrywa szkody w pojeździe ubezpieczonego niezależnie od kwestii winy (w granicach określonych w umowie). Uwaga – skorzystanie z AC może wpłynąć na utratę zniżek na przyszłość.
• Ubezpieczenie NNW (następstw nieszczęśliwych wypadków): Jeśli sprawca doznał obrażeń ciała, może otrzymać świadczenie z własnej polisy NNW (jeśli taką posiadał, np. kierowcy często dokupują NNW komunikacyjne). Polisa NNW wypłaca ustaloną kwotę za uszczerbek na zdrowiu lub inne następstwa wypadku, niezależnie od winy.
• Częściowa wina obu stron: W sytuacji, gdy wypadek nastąpił z winy współdzielonej przez obie strony (np. dwóch kierowców po części zawiniło), każdy z nich może w ograniczonym zakresie dochodzić odszkodowania z OC drugiego sprawcy – proporcjonalnie do stopnia winy drugiej strony. Przykładowo jeśli dwóch kierowców spowodowało kolizję po połowie, każdy może żądać pokrycia 50% swojej szkody z OC drugiego. Nie jest to jednak klasyczny przypadek „sprawca otrzymuje odszkodowanie”, lecz raczej sytuacja, gdy każdy z uczestników jest częściowo poszkodowanym i częściowo sprawcą.

Podsumowując: jeśli jesteś wyłącznym sprawcą wypadku, nie otrzymasz odszkodowania z cudzej polisy, a jedynie możesz korzystać z własnych ubezpieczeń dobrowolnych (AC, NNW) na które się wcześniej zdecydowałeś. Polisa OC chroni innych przed Tobą, a nie Ciebie samego.

Jeżeli w wyniku wypadku (komunikacyjnego czy innego) ginie osoba, prawo przewiduje szereg roszczeń dla jej najbliższych. Rodzina zmarłego może domagać się od sprawcy (ubezpieczyciela OC sprawcy) następujących świadczeń:

• Zwrot kosztów leczenia i pogrzebu zmarłego: Jeżeli przed śmiercią poszkodowany był leczony (np. hospitalizacja po wypadku), to koszty tego leczenia poniesione przez rodzinę podlegają zwrotowi. Ponadto koszty pogrzebu i pochówku (w tym stypa, nagrobek) również powinny zostać zwrócone przez sprawcę, o ile były poniesione w granicach zwyczajowo przyjętych.
• Renta alimentacyjna dla bliskich: Osoby bliskie, wobec których zmarły miał obowiązek alimentacyjny (np. dzieci, małżonek) lub którym dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, mogą otrzymać rentę od sprawcy. Taka renta ma na celu wyrównać utratę wsparcia finansowego, jakiego poszkodowany dostarczał za życia. Np. jeśli zmarły ojciec utrzymywał rodzinę, dzieci i niepracująca żona mogą otrzymać comiesięczną rentę od ubezpieczyciela sprawcy, odpowiadającą kwocie, jaką ojciec przekazywał na ich utrzymanie.
• Stosowne odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej: Jest to jednorazowe świadczenie pieniężne dla najbliższych członków rodziny, jeśli wskutek śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Chodzi tu głównie o aspekt materialny – np. gdy śmierć jedynego żywiciela rodziny drastycznie pogorszyła jej sytuację ekonomiczną, bliscy mogą domagać się takiego odszkodowania (niekiedy traktowanego zamiennie lub łącznie z rentą alimentacyjną).
• Zadośćuczynienie za krzywdę po śmierci osoby bliskiej: Najbliżsi członkowie rodziny zmarłego (małżonek, dzieci, rodzice, czasem rodzeństwo – w zależności od relacji) mają prawo do zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę niemajątkową, czyli za ból, cierpienie i traumę spowodowane utratą ukochanej osoby. Jest to jednorazowe świadczenie, którego celem jest złagodzenie cierpień psychicznych po stracie. Wysokość takiego zadośćuczynienia zależy od wielu czynników – m.in. od stopnia pokrewieństwa i więzi emocjonalnej, okoliczności śmierci, roli, jaką zmarły pełnił w życiu rodziny, wieku członków rodziny itp. W orzecznictwie sądów polskich zadośćuczynienia dla rodziców czy dzieci zmarłego w wypadku często wynoszą po kilkadziesiąt, a nawet kilkaset tysięcy złotych (oczywiście każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie).

Podsumowując, rodzina ofiary śmiertelnej może domagać się zarówno zwrotu konkretnych wydatków (leczenie, pogrzeb), jak i rekompensaty za utracone wsparcie finansowe (renta, odszkodowanie za pogorszenie sytuacji), a przede wszystkim zadośćuczynienia za doznaną ogromną krzywdę niematerialną. Roszczenia te kieruje się do sprawcy wypadku lub jego ubezpieczyciela OC, a jeśli sprawca nie jest znany lub nieubezpieczony – do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego.