Zachowek od darowizny: komu i kiedy się należy?

Ustalenie wysokości zachowku, gdy spadkodawca za życia przekazał część majątku w darowiznach, następuje w kilku krokach. Po pierwsze, oblicza się tzw. substrat zachowku – czyli hipotetyczną wartość spadku uwzględnianą do obliczeń po doliczeniu darowizn. Do masy spadkowej dolicza się wartość darowizn (z pewnymi wyjątkami – nie dolicza się darowizn dokonanych ponad 10 lat przed śmiercią na rzecz osób, które nie są spadkobiercami i nie przysługuje im prawo do zachowku).

Następnie ustala się udział spadkowy, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, i na tej podstawie wylicza się należny zachowek. Z reguły wynosi on połowę wartości tego ustawowego udziału (lub 2/3, jeżeli uprawniony jest małoletni albo trwale niezdolny do pracy). Od tak obliczonej kwoty odejmuje się to, co uprawniony faktycznie otrzymał (ze spadku, zapisów lub darowizn za życia spadkodawcy). Pozostałą różnicę uprawniony może dochodzić jako roszczenie o uzupełnienie zachowku – w pierwszej kolejności od spadkobierców, a gdy spadkobiercy nie są w stanie pokryć tej sumy, w dalszej kolejności od obdarowanych. Prawo przewiduje przy tym ograniczenie odpowiedzialności obdarowanego: odpowiada on tylko do wysokości swojego wzbogacenia. Na przykład sprzedaż przez obdarowanego otrzymanej w darowiźnie rzeczy (sprzedana darowizna a zachowek) nie zwalnia go z obowiązku względem uprawnionych – nadal odpowiada on za zachowek do wysokości korzyści uzyskanej z darowizny.

Darowizna z dożywociem a zachowek to sytuacja, w której umowa dożywocia (odpłatne przeniesienie własności w zamian za opiekę) nie jest traktowana jak darowizna i nie rodzi roszczeń o zachowek.