Dla wielu osób postępowanie spadkowe to trudny temat pełen formalności. W praktyce jest to jednak uporządkowana procedura, która krok po kroku pozwala uregulować sprawy majątkowe po zmarłym i potwierdzić prawa spadkobierców do odziedziczonego majątku. Ten artykuł wyjaśnia, jak przebiega proces spadkowy od złożenia dokumentów aż do uzyskania formalnego potwierdzenia nabycia spadku.
Czym jest postępowanie spadkowe?
Najprościej mówiąc, jest to formalna procedura prawna mająca na celu uregulowanie sytuacji majątkowej po śmierci danej osoby (spadkodawcy). Z chwilą śmierci następuje tzw. otwarcie spadku, a spadek (czyli ogół praw i obowiązków zmarłego, które podlegają dziedziczeniu) przechodzi z mocy prawa na spadkobierców. Spadkobiercami mogą być osoby wskazane w testamencie albo – jeśli testamentu brak – następuje dziedziczenie ustawowe zgodnie z zasadami Kodeksu cywilnego1. Postępowanie spadkowe to natomiast sposób na oficjalne potwierdzenie, kto tymi spadkobiercami jest i jakie części spadku im przysługują.
W polskim prawie dostępne są dwa tryby postępowania spadkowego: sądowy oraz notarialny. Niezależnie od wybranej drogi, celem jest uzyskanie dokumentu potwierdzającego nabycie praw do spadku przez określone osoby. Takim dokumentem może być postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo sporządzony przez notariusza akt poświadczenia dziedziczenia. Co ważne, oba dokumenty mają taką samą moc prawną. Sąd Najwyższy w orzecznictwie podkreśla, że stwierdzenie nabycia spadku ma charakter deklaratoryjny – potwierdza jedynie stan prawny, który nastąpił z chwilą śmierci spadkodawcy (zgodnie z art. 1025 Kodeksu cywilnego). Innymi słowy, orzeczenie sądu lub akt notarialny nie „przenosi” własności, lecz oficjalnie potwierdza, komu spadek przysługuje.
W dalszej części poradnika przedstawimy postępowanie spadkowe krok po kroku, omawiając najważniejsze etapy i odpowiadając na najczęstsze pytania związane z tą procedurą.
Czy postępowanie spadkowe jest obowiązkowe?
Po śmierci bliskiej osoby formalności spadkowe nie uruchamiają się automatycznie – ktoś z grona spadkobierców musi zainicjować procedurę. Pojawia się zatem pytanie: postępowanie spadkowe czy jest obowiązkowe? Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Z prawnego punktu widzenia przeprowadzenie postępowania spadkowego nie zawsze jest bezwzględnie wymagane. Można teoretycznie pozostać przy tym, że zgodnie z ustawą czy testamentem spadkobiercy nabyli spadek z chwilą śmierci spadkodawcy i nie podejmować żadnych działań formalnych.
W praktyce jednak prędzej czy później postępowanie spadkowe okazuje się niezbędne, jeśli chcemy w pełni rozporządzać odziedziczonym majątkiem. Dopóki nie uzyskamy urzędowego potwierdzenia praw do spadku, nie będziemy mogli np. sprzedać odziedziczonej nieruchomości, wypłacić środków z konta bankowego zmarłego czy przeprowadzić działu spadku (podziału majątku między kilku spadkobierców). Orzecznictwo sądowe podkreśla, że dopiero uzyskanie prawomocnego postanowienia lub aktu poświadczenia dziedziczenia pozwala spadkobiercom wylegitymować się wobec osób trzecich swoim prawem do spadku. Innymi słowy, aby móc skutecznie i legalnie korzystać z odziedziczonych praw (lub nimi rozporządzać), trzeba wcześniej dopełnić formalności spadkowych.
Warto również pamiętać, że choć nie istnieje formalny termin, w którym postępowanie musi zostać wszczęte, zwlekanie latami może skomplikować sytuację. Na przykład, gdy jeden ze spadkobierców umrze przed dopełnieniem formalności, konieczne będzie dodatkowe postępowanie dotyczące jego udziału w spadku. Dlatego mimo braku prawnego obowiązku, lepiej nie odkładać uporządkowania spraw spadkowych.