Model naprzemiennej opieki nad dzieckiem po rozstaniu rodziców zyskuje w ostatnich latach na popularności. Polega on na wychowywaniu dziecka przez oboje rodziców w trybie przemiennym – dziecko spędza porównywalny czas z każdym z nich. W niniejszym opracowaniu przedstawiono najważniejsze informacje o tym rozwiązaniu: definicję, warunki stosowania, wady i zalety, przegląd orzecznictwa oraz praktyczne wskazówki dotyczące jego ustanowienia i ewentualnej zmiany.
Co to jest opieka naprzemienna?
Opieka naprzemienna nad dzieckiem to model sprawowania pieczy nad małoletnim, w którym dziecko mieszka na przemian u każdego z rodziców. Oboje rodzice nadal w pełni uczestniczą w wychowaniu – typowo dziecko spędza z każdym z nich porównywalną ilość czasu (np. tydzień u matki, tydzień u ojca). Często pojawia się pytanie, co to jest opieka naprzemienna w świetle prawa? Termin ten nie jest wprost zdefiniowany w przepisach, lecz prawo dopuszcza takie rozwiązanie w ramach wykonywania wspólnej władzy rodzicielskiej.
Podstawę prawną stosowania rozwiązania, jakim jest opieka naprzemienna w Polsce stanowi art. 58 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego1 (k.r.o.), zgodnie z którym w wyroku rozwodowym sąd uwzględnia pisemne porozumienie rodziców o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, jeśli jest ono zgodne z dobrem małoletniego. Taki plan wychowawczy może przewidywać właśnie opiekę naprzemienną. Co więcej, art. 58 § 1a k.r.o. oraz art. 107 § 2 k.r.o. stanowią, że w braku porozumienia sąd – uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców – rozstrzyga o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że sąd może powierzyć wykonywanie tej władzy obojgu rodzicom równocześnie, co w praktyce otwiera drogę do orzeczenia opieki naprzemiennej nawet bez pełnej zgody obu stron.
Kiedy opieka naprzemienna jest stosowana?
Odpowiadając na pytanie kiedy opieka naprzemienna jest stosowana, można wskazać typowe sytuacje i przesłanki. Najczęściej model ten wprowadzany jest przy rozwodzie lub separacji, gdy oboje rodzice pragną aktywnie uczestniczyć w życiu dziecka i potrafią współpracować dla jego dobra. Sądy chętniej orzekają taką formę opieki, gdy spełnione są określone warunki: rodzice mieszkają względnie blisko siebie, dziecko osiągnęło wiek umożliwiający mu adaptację do dwóch domów, a poziom konfliktu między rodzicami jest niski lub potrafią oni oddzielić spory partnerskie od kwestii wychowawczych.
Zdarza się jednak, że ten model opieki bywa rozważany także w sytuacjach mniej idealnych – np. gdy jedno z rodziców domaga się go wbrew stanowisku drugiego. Przykładowo, często spotykana jest sytuacja, gdy mąż chce opieki naprzemiennej, argumentując to potrzebą stałego kontaktu dziecka z obojgiem rodziców, podczas gdy matka pozostaje sceptyczna. W takim przypadku sąd każdorazowo ocenia, czy mimo braku pełnej zgody rodziców da się zapewnić dziecku stabilne warunki opieki. Nadrzędnym kryterium pozostaje zawsze dobro dziecka – jeżeli warunki nie gwarantują poczucia bezpieczeństwa i ciągłości w wychowaniu, sąd może odmówić wprowadzenia pieczy naprzemiennej.
