Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę: jak dochodzić swoich praw?

21/04/2025

Czas czytania: 9 minut

21/04/2025

Czas czytania: 9 minut

W życiu codziennym nietrudno o sytuacje, w których ktoś staje się ofiarą wypadku lub przestępstwa i doświadcza cierpienia fizycznego czy psychicznego. Poszkodowany ma prawo domagać się rekompensaty za taką niematerialną szkodę – właśnie temu służy zadośćuczynienie za krzywdę. Poniższy artykuł wyjaśnia, czym jest ta forma rekompensaty, kiedy przysługuje oraz jak skutecznie dochodzić swoich praw w tym zakresie.

Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w kodeksie karnym i cywilnym

Na gruncie prawa cywilnego zadośćuczynienie za doznaną krzywdę kc dotyczy odpowiedzialności cywilnej. Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują, że osoba, która doznała szkody niemajątkowej (krzywdy), może wystąpić z roszczeniem o rekompensatę pieniężną. Takie roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę najczęściej opiera się na artykułach 445 i 448 Kodeksu cywilnego¹ – odpowiednio w razie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia oraz naruszenia dóbr osobistych. W praktyce oznacza to, że np. ofiara wypadku komunikacyjnego czy błędu medycznego może dochodzić w sądzie sumy pieniężnej jako zadośćuczynienie za ból, cierpienie i inne negatywne przeżycia spowodowane tym zdarzeniem.

Z kolei zadośćuczynienie za doznaną krzywdę kk funkcjonuje na gruncie prawa karnego. Kodeks karny przewiduje, że sąd w wyroku skazującym sprawcę przestępstwa może jednocześnie orzec obowiązek naprawienia szkody lub wypłaty zadośćuczynienia pokrzywdzonemu. Podstawą jest tu art. 46 § 1 Kodeksu karnego² – na jego mocy ofiara (pokrzywdzony) może uzyskać od skazanego określoną kwotę tytułem zadośćuczynienia w ramach wyroku karnego. W procesie karnym sąd uwzględnia kwestię zadośćuczynienia obligatoryjnie w przypadku, gdy pokrzywdzony lub prokurator złoży stosowny wniosek. Jeśli jednak sprawca nie zostanie skazany (np. zostanie uniewinniony lub nie ustalono jego tożsamości), konieczne może być dochodzenie roszczeń na drodze cywilnej.

Na marginesie warto zaznaczyć, że odszkodowania i zadośćuczynienia to odrębne pojęcia prawne. Odszkodowania dotyczą szkód materialnych (np. kosztów leczenia, utraconych dochodów czy zniszczonego mienia) i mają na celu pokrycie wymiernych strat finansowych. Natomiast zadośćuczynienie za wyrządzoną komuś krzywdę odnosi się do szkód niemajątkowych – ma rekompensować ból, stres, cierpienie oraz inne negatywne doznania psychiczne czy fizyczne, których nie da się przeliczyć na konkretną sumę.

W jakich przypadkach należy się zadośćuczynienie za doznaną krzywdę?

Zadośćuczynienie przysługuje we wszystkich sytuacjach, w których jedna osoba doznała krzywdy niemajątkowej wskutek działania lub zaniechania drugiej osoby. Najczęściej spotykane przypadki to różnego rodzaju wypadki (komunikacyjne, przy pracy, medyczne) oraz przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu czy nietykalności cielesnej. Jeśli poszkodowany doznał bólu, cierpienia, trwałego uszczerbku na zdrowiu fizycznym bądź traumy psychicznej, ma podstawy do dochodzenia zadośćuczynienia od sprawcy na drodze cywilnej. Przykładowo, ofiara ciężkiego wypadku samochodowego, która zmaga się z długotrwałym bólem i musi poddać się rehabilitacji, może żądać od sprawcy (lub jego ubezpieczyciela) odpowiedniej kwoty jako zadośćuczynienie za doznaną krzywdę i cierpienie fizyczne oraz psychiczne wynikające z tego zdarzenia.

Warto podkreślić, że krzywda niemajątkowa może mieć zarówno wymiar fizyczny, jak i emocjonalny – zadośćuczynienie za krzywdę psychiczną należy się np. osobie, która doznała traumy, załamania nerwowego czy innego uszczerbku na zdrowiu psychicznym w wyniku danego zdarzenia. Przykładem może być ofiara porwania czy napadu, która poza ewentualnymi obrażeniami ciała cierpi na zespół stresu pourazowego (PTSD). Taka osoba ma prawo ubiegać się o zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę obejmującą właśnie ów uszczerbek psychiczny.

Zadośćuczynienie często dotyczy również naruszenia dóbr osobistych. Jeżeli czyjeś dobro osobiste (np. godność, dobre imię, prywatność) zostało naruszone, sąd cywilny może przyznać odpowiednią sumę pieniężną. Na przykład zniesławienie (pomówienie) albo uporczywe nękanie ofiary (stalking) mogą uzasadniać zasądzenia świadczenia na rzecz pokrzywdzonego, mimo że szkoda ma charakter czysto emocjonalny.

W przypadku śmierci osoby najbliższej, jej rodzina również może żądać zadośćuczynienia za własną krzywdę polegającą na cierpieniu po utracie bliskiej osoby. Polskie prawo (art. 446 § 4 k.c.) przewiduje, że najbliżsi członkowie rodziny zmarłego mogą otrzymać sumę pieniężną jako rekompensatę za ból, żal i poczucie osamotnienia wywołane nagłą stratą. W orzecznictwie sądów cywilnych przyznawane kwoty z tego tytułu sięgają często kilkudziesięciu, a nawet kilkuset tysięcy złotych – zależnie od okoliczności sprawy, stopnia pokrewieństwa oraz nasilenia cierpień bliskich zmarłego.

Potrzebujesz wsparcia we własnej sprawie?

Umów się na spotkanie

Pozostaw swój numer telefonu. Oddzwonimy w celu ustalenia dogodnego terminu

Jak wyliczyć finansowe zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę?

Pytanie, jak wyliczyć zadośćuczynienie za krzywdę, nie ma prostej odpowiedzi. W przeciwieństwie do strat materialnych, krzywda niemajątkowa nie daje się precyzyjnie przeliczyć na pieniądze. Wysokość należnego zadośćuczynienia zależy od okoliczności konkretnej sprawy i jest ustalana przez sąd na zasadzie uznaniowości sędziowskiej. Nie istnieje urzędowy cennik cierpienia – przyjęło się jednak, że przy określaniu kwoty zadośćuczynienia bierze się pod uwagę szereg czynników.

Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę orzecznictwo definiuje jako świadczenie o charakterze wyłącznie kompensacyjnym. Oznacza to, że jego celem jest wynagrodzenie poszkodowanemu doznanych cierpień i negatywnych przeżyć – a nie ukaranie sprawcy czy wzbogacenie poszkodowanego. Sądy podkreślają, że suma zadośćuczynienia musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość dla pokrzywdzonego (nie może być symboliczna), ale jednocześnie powinna mieścić się w rozsądnych granicach i pozostawać w proporcji do rozmiaru krzywdy oraz do przeciętnego poziomu życia społeczeństwa. Innymi słowy, bardzo wysoka kwota może być uzasadniona tylko przy naprawdę wyjątkowo ciężkiej krzywdzie – tak, aby poszkodowany otrzymał realną, lecz niewygórowaną rekompensatę.

Przy szacowaniu należnej sumy zadośćuczynienia uwzględnia się m.in. intensywność i czas trwania cierpień fizycznych (np. dotkliwość bólu, długość leczenia i rehabilitacji, liczba i uciążliwość operacji czy zabiegów), a także skutki psychiczne zdarzenia (traumy, depresję, lęki). Istotny jest stopień i trwałość uszczerbku na zdrowiu – na przykład to, czy poszkodowany doznał trwałego kalectwa, oszpecenia lub innej nieodwracalnej szkody na zdrowiu, która wpłynie na jego dalsze życie. Sąd bada też, jak krzywda wpłynęła na sytuację życiową danej osoby: czy utraciła ona możliwość pracy zawodowej, aktywności sportowej, prowadzenia normalnego życia rodzinnego czy towarzyskiego. Młody wiek poszkodowanego, szczególnie ciężkie następstwa (np. konieczność dożywotniego korzystania z opieki osób trzecich) czy rażąca wina sprawcy zdarzenia – wszystko to może przemawiać za zasądzeniem wyższej kwoty.

W polskiej praktyce sądowej wysokość zadośćuczynień bywa bardzo zróżnicowana – od kwot rzędu kilku lub kilkunastu tysięcy złotych w lżejszych przypadkach, aż po sumy sięgające kilkuset tysięcy złotych przy najcięższych zdarzeniach (takich jak trwałe kalectwo czy śmierć bliskiej osoby). Każdy przypadek jest oceniany indywidualnie, dlatego nie da się z góry przewidzieć dokładnej wysokości należnego zadośćuczynienia.

Jak napisać wniosek o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wzór

Przed skierowaniem sprawy do sądu cywilnego warto spróbować uzyskać należne świadczenie polubownie – na przykład poprzez złożenie odpowiedniego wniosku do ubezpieczyciela sprawcy (w przypadku wypadku komunikacyjnego) lub bezpośrednio do sprawcy szkody. Jak napisać wniosek o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę – wzór takiego wniosku, a właściwie jego formularz, udostępniany jest często przez zakłady ubezpieczeń, do których zgłaszana jest szkoda. Taki wniosek to pismo, w którym poszkodowany opisuje swoją krzywdę i zwraca się o wypłatę konkretnej kwoty rekompensaty. Wniosek można złożyć także w ramach postępowania karnego – pokrzywdzony działający jako strona (oskarżyciel posiłkowy) może wnieść do sądu karnego wniosek o orzeczenie rekompensaty na podstawie art. 46 k.k.

Niezależnie od trybu dochodzenia roszczeń, dobrze napisany wniosek o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę powinien zawierać kilka podstawowych elementów:

Adresat i dane poszkodowanego – wskazanie, do kogo kierujemy pismo (np. ubezpieczyciel, osoba odpowiedziana za krzywdę), oraz podstawowe informacje o osobie składającej wniosek: imię, nazwisko, adres poszkodowanego (ewentualnie także kontakt telefoniczny lub e-mail).
Tytuł i określenie żądania – np. „Wniosek o wypłatę zadośćuczynienia za doznaną krzywdę”. W treści należy jasno wskazać, jakiej kwoty się domagamy oraz za jakie zdarzenie (np. „wnoszę o wypłatę kwoty 50 000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w wyniku wypadku komunikacyjnego z dnia …”).
Opis zdarzenia i doznanej krzywdy – zwięzłe przedstawienie okoliczności, w których doszło do wyrządzenia krzywdy (opis wypadku lub innego zdarzenia) oraz informacji, na czym polegała doznana krzywda. Warto wymienić odniesione obrażenia ciała, przebieg leczenia, odczuwany ból, cierpienia psychiczne i inne negatywne skutki zdarzenia w codziennym życiu.
Uzasadnienie wysokości żądanej kwoty – wyjaśnienie, dlaczego domagamy się akurat takiej sumy. Powinno to wynikać z rozmiaru krzywdy (nasilenia cierpień, trwałości skutków itp.) i może być poparte przykładami podobnych spraw.
Dowody – lista dokumentów potwierdzających doznaną krzywdę i okoliczności zdarzenia (np. dokumentacja medyczna, oświadczenie sprawcy, notatka policyjna, opinia lekarska, zeznania świadków).
Podpis i data – własnoręczny podpis wnioskodawcy (lub jego pełnomocnika) oraz data sporządzenia pisma.

Należy zawsze zachować kopię wysłanego wniosku oraz dowód jego nadania lub złożenia. Jeżeli próba polubownego uzyskania zadośćuczynienia nie przyniesie rezultatu (np. ubezpieczyciel odmówi zapłaty pełnej kwoty), kolejnym krokiem jest wytoczenie powództwa cywilnego.

Masz sprawę, którą chcesz omówić?

Porozmawiajmy o Twojej sytuacji

Zgłoś chęć rozmowy. Zamów konsultację telefoniczną

Co powinien zawierać pozew o zadośćuczynienie?

Jeśli sprawca (lub jego ubezpieczyciel) nie chce dobrowolnie zapłacić należnej rekompensaty, poszkodowanemu nie pozostaje nic innego, jak skierować sprawę do sądu cywilnego. Taki pozew jest oficjalnym pismem procesowym, poprzez które dochodzimy swoich roszczeń przed sądem. Pozew wnosi się do właściwego sądu. W pozwie należy opisać sprawę oraz sformułować swoje żądania w sposób spełniający wymogi formalne.

Zdarza się, że w jednym postępowaniu dochodzi się jednocześnie szkód materialnych i niematerialnych – przykładowo ofiara wypadku może żądać zwrotu kosztów leczenia oraz zadośćuczynienia za ból i cierpienie. W takiej sytuacji składa się jeden pozew cywilny o odszkodowanie i zadośćuczynienie, łącząc oba roszczenia. Niezależnie jednak od tego, czy dochodzimy tylko krzywdy niemajątkowej, czy również strat finansowych, struktura pozwu będzie podobna – powinien on zawierać m.in.:

Oznaczenie sądu i stron – wskazanie sądu, do którego kierowany jest pozew, oraz podanie danych powoda (poszkodowanego) i pozwanego (osoby pozwanej; w przypadku firmy – m.in. jej nazwy i siedziby) oraz tytuł pisma (np. pozew o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę).
Określenie żądania – jasno podana kwota, jakiej domaga się powód.
Opis okoliczności zdarzenia – zwięzłe przedstawienie, jak doszło do wyrządzenia krzywdy: kiedy i gdzie miało miejsce zdarzenie, co się stało.
Uzasadnienie roszczenia – wyjaśnienie, na czym polega doznana krzywda i dlaczego powód żąda właśnie takiej sumy. Należy opisać doznane cierpienia fizyczne i psychiczne, przebieg leczenia, długotrwałe skutki itp.
Wskazanie dowodów – lista dowodów załączonych na poparcie pozwu (np. dokumentacja medyczna, zeznania świadków, zdjęcia z miejsca zdarzenia, opinie biegłych itp.).
Podpis i załączniki – własnoręczny podpis powoda lub pełnomocnika oraz wykaz załączników (odpis pozwu dla pozwanego, potwierdzenie opłaty sądowej, kopie wszystkich dokumentów dowodowych).

Przedawnienie roszczenia o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę

Upływ czasu ma duże znaczenie dla możliwości dochodzenia roszczeń. Polskie prawo przewiduje instytucję przedawnienia, która ogranicza czas, w jakim poszkodowany może skutecznie domagać się zadośćuczynienia przed sądem. Ogólna zasada (wynikająca z art. 442¹ Kodeksu cywilnego) jest taka, że roszczenia deliktowe przedawniają się z upływem 3 lat od dnia, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Termin ten nie może jednak przekroczyć 10 lat od dnia zdarzenia.

Jeżeli krzywda wynikła z czynu wypełniającego znamiona przestępstwa, termin przedawnienia wydłuża się do 20 lat od dnia popełnienia tego czynu (bez względu na moment uzyskania informacji przez poszkodowanego). Natomiast w przypadku osoby małoletniej poszkodowanej termin przedawnienia nie upływa wcześniej niż 2 lata od osiągnięcia przez nią pełnoletności.

Warto pamiętać, że roszczenie po upływie przedawnienia staje się nieegzekwowalne – sąd oddali powództwo, jeśli pozwany podniesie zarzut przedawnienia. Dlatego nie należy zwlekać z dochodzeniem swoich praw. Jeżeli zbliża się koniec terminu, dla przerwania biegu przedawnienia najlepiej wnieść pozew do sądu.

Należy pamiętać, że przedawnienie roszczenia o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę zamyka drogę do dochodzenia praw na drodze sądowej po upływie wskazanych wyżej terminów.

Podsumowanie

Finansowe zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę jest kluczowym instrumentem ochrony osób, które doznały cierpienia na skutek cudzych działań. Umożliwia ono otrzymanie finansowej rekompensaty za ból, stres i inne negatywne przeżycia. Choć proces dochodzenia zadośćuczynienia – czy to na drodze karnej, czy cywilnej – bywa złożony i wymaga znajomości przepisów, prawo zdecydowanie stoi po stronie poszkodowanych. Warto korzystać z przysługujących uprawnień, pamiętając jednocześnie o terminach przedawnienia i solidnym udokumentowaniu swojej krzywdy.

Na koniec warto poruszyć kwestię praktyczną, jaką jest zadośćuczynienie za doznaną krzywdę a podatek. Dobra wiadomość jest taka, że zgodnie z przepisami omawiane świadczenia są zasadniczo zwolnione z podatku dochodowego. Innymi słowy, jeśli sąd przyzna takie świadczenie lub wypłaci je ubezpieczyciel, poszkodowany nie musi odprowadzać PIT od otrzymanej kwoty.

Podsumowując, każdy, kto doznał poważnej krzywdy niemajątkowej, powinien wiedzieć, że ma prawo domagać się rekompensaty. Choć pieniądze nie cofną cierpienia ani traumatycznych przeżyć, mogą ułatwić pokrzywdzonemu powrót do normalnego życia i poczucie, że sprawiedliwości stało się zadość. Dzięki zadośćuczynieniu ofiara otrzymuje namacalne wsparcie finansowe, które jest wyrazem społecznego potępienia dla wyrządzonej krzywdy i zarazem środkiem pomagającym złagodzić jej skutki.

^{1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1061 z późn. zm.) ↩}

^{2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 383) ↩}

Autor wpisu:

Picture of Mariusz Krzyżanowski<br><font color="#C39E3A"; size=4> adwokat</font><br><br>

Mariusz Krzyżanowski
adwokat

Niniejsza publikacja została opracowana z najwyższą starannością, jednak niektóre informacje przedstawiono w sposób skrócony. W związku z tym artykuł ma wyłącznie charakter poglądowy, a zawarte w nim treści nie mogą zastępować pełnej i szczegółowej analizy danego zagadnienia. Kancelaria Adwokacka Mariusz Krzyżanowski nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek straty wynikające z działań podjętych lub zaniechanych na podstawie niniejszej publikacji. W celu omówienia indywidualnej sprawy zapraszamy do kontaktu i podjęcia współpracy.